Niet alle wensen voor na je overlijden hoeven te worden opgenomen in een testament. Sommige zaken kun je zelf thuis vastleggen, in een codicil. Een gang naar de notaris is dan niet nodig. Wat heb je aan zo’n ‘selfmade testament’?
Wie na je dood de nalatenschap moet afwikkelen, de zorg over je kinderen krijgt of het huis erft, kun je door een notaris laten vastleggen in een testament. Dit document is ook nodig als je bijvoorbeeld wettelijke erfgenamen wil onterven of wil voorkomen dat je kinderen hun erfenis verplicht moeten delen met hun (ex-)partners.
Maar er zijn ook zaken die je buiten de notaris om kunt regelen. Aan wie je je meubels, boeken, sieraden en kleding wil nalaten, kun je ook zelf vastleggen, in een codicil. Ook wensen over je begrafenis of crematie kun je hierin opnemen.
Handgeschreven
Zo’n document moet aan drie eisen voldoen: je moet de tekst met de hand hebben geschreven, er hoort een datum boven te staan en het document moet zijn voorzien door jouw handtekening. Is hiervan sprake, dan is het codicil even rechtsgeldig als een testament. Als jij bijvoorbeeld hebt opgeschreven dat jouw beste vriend je horloge mag hebben, dan is je zoon verplicht om het uurwerk af te staan. Je moet je wensen wel heel nauwkeurig specificeren: het moet duidelijk zijn om welke voorwerpen het gaat.
Een voordeel van een codicil is dat het gratis is. Je kunt het document zelf opstellen en bewaren. Daarnaast kun je je codicil op elk gewenst moment aanpassen, zonder dat je hiervoor naar een notaris hoeft. Je stelt gewoon een nieuw document op en vernietigt het oude. Je kunt ook in een nieuw codicil een oud codicil gedeeltelijk herroepen of een aanvulling op een eerder gemaakt codicil maken.
Bewijskracht
Maar er kleven ook nadelen aan zo'n 'self made testament'. "Een belangrijk manco is de bewijskracht", zegt Aniel Autar, notaris bij Kooijman Lambert Notarissen en voorzitter van de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN). "Bij een testament heeft de notaris vastgesteld dat de klant bij ondertekening van het document in beginsel wilsbekwaam was en dat hij het document ook persoonlijk heeft ondertekend. Zet iemand vraagtekens bij het testament, dan moet diegene bewijzen dat het niet betrouwbaar is."
Bij een onderhandse akte zoals een codicil, ligt de bewijslast andersom. "Als iemand dat document in twijfel trekt, moeten anderen aantonen dat de handtekening niet is vervalst en dat de opsteller van het document bij ondertekening wilsbekwaam was. Stel je een codicil op, dan loop je het risico dat er na je dood discussie over ontstaat en dat jouw wensen niet worden gehonoreerd."
Autar verwacht in de toekomst meer juridische procedures op dit vlak. "Het aantal gevallen van dementie neemt toe, omdat mensen langer leven. Hierdoor liggen discussies over wilsonbekwaamheid op de loer."
Moeilijker vindbaar
Een ander minpunt is dat het codicil minder goed vindbaar is. Een testament wordt bij de notaris bewaard in een brandvrije kluis en daarnaast nog geregistreerd bij het Centraal Testamenten Register. Een codicil daarentegen moet je zelf bewaren. Dit kan ertoe leiden dat de nabestaanden het document niet of pas heel laat vinden. Heb je bijvoorbeeld specifieke wensen over je begrafenis in je codicil opgenomen, dan loop je het risico dat deze niet worden gehonoreerd, omdat je kinderen de papieren pas na de uitvaart ontdekken.
Ook kan het document door een erfgenaam moedwillig worden achtergehouden, omdat hij zich niet kan vinden in de inhoud. Als je zoon bijvoorbeeld ontdekt dat je jouw horloge aan een ander wil geven, kan hij het codicil verscheuren, zonder dat er een haan naar kraait.
Geen waterdichte garantie
Je kunt dit wel deels ondervangen door alle erfgenamen en overige begunstigden te informeren over je codicil en de vindplaats. Maar dat biedt geen waterdichte garantie, want een ander kan je document nog steeds vernietigen. Een kopie maken van je codicil heeft weinig zin, want voor uitvoering van je wensen is het originele document nodig.
Wil je meer zekerheid, dan kun je de notaris vragen om het originele codicil bij je testament te bewaren. Bij sommige kantoren is dat mogelijk. Ook kun je volgens Autar in je testament verwijzen naar je codicil. Mocht je je codicil herroepen, dan is het wel verstandig dit aan de notaris te melden. Het scheelt dan onnodig zoekwerk als later je nalatenschap afgewikkeld moet worden.
Vermogen valt erbuiten
Een derde nadeel van een codicil is dat je er lang niet alles in kunt vastleggen. Wensen over de verdeling van je vermogen, zoals je spaargeld, je beleggingsportefeuille of je woning, kun je alleen in een testament opnemen. Ook mag je sinds 2003 in je codicil geen executeur meer aanwijzen, die jouw nalatenschap afhandelt. Dit hoort eveneens thuis in een testament.
Verder mag je in je codicil geen algemene uitsluitingsclausule opnemen, waarin wordt aangegeven dat je erfgenamen de nalatenschap niet hoeven delen met hun partner. Wel kun je bij de spullen die je je in je codicil noemt vermelden dat deze niet vallen in de gemeenschap van goederen waarin de erfgenaam is getrouwd. Bij een eventuele echtscheiding blijven deze spullen dan buiten de boedelverdeling.
Aanvulling op testament
Ondanks deze nadelen, kan een codicil een mooi middel vormen om enkele specifieke wensen vast te leggen, als aanvulling op je testament. Je kunt bijvoorbeeld enkele voorwerpen toewijzen aan niet-erfgenamen. Mocht je later van mening veranderen, dan kun je eenvoudig je oude codicil vervangen.
Je kunt alle wensen over je nalatenschap natuurlijk ook vastleggen in een testament. Maar bij een wijziging moet je dan wel naar de notaris. Autar wijst erop dat dan vaak niet het hele testament hoeft te worden aangepast, met alle kosten van dien. "Je herroept slechts één specifieke passage."